در معماری سنتی ایران فضاهای بسیاری وجود دارد که به دلیل داشتن سبک طراحی و معماری خاص به راحتی جای خود را در میان فضاهای عمومی باز کرده‌اند و به سرعت از محبوبیت بسیار زیادی برخوردار شدند. بازار، به عنوان یکی از این فضاهای خاص در معماری سنتی ایران به حساب می‌آید.
بازارهای ایران به دلیل برخورداری از ویژگی‌های خاص و منحصر به فرد در اصل همیشه زبانزد تمام جهانیان بوده است. ویژگی‌هایی خاص مانند ثابت نبودن بازار در برخی از شهرها و روستاها باعث شده است تا هنوز هم بقایای مکانی به نام بازارگاه وجود داشته باشد.
ایرانادکور، مرجع معماری و دکوراسیون داخلی در شیراز و جنوب کشور در این مقاله قصد دارد تا به بررسی اجمالی بازار در معماری سنتی ایران بپردازد.
معماری بازار
اگر قصد داشته باشیم تا معمای اصلی و کاربری دقیق بازار را مورد بررسی قرار دهیم، باید بیان کرد که در گذشته بازار به عنوان یک محل برای اجتماع، محل داد و ستد، کانون شورش و اعتصاب، محل پخش اطلاعات و آشنایی در نظر گرفته می‌شده است. تمام جشن‌های مذهبی و یا اعیاد بر روی دکور کلی بازار تاثیر داشتند.
ساختار اصلی بازار بدین شکل بوده که معمولاً بازارها در فضایی در مرکز شهر قرار داشتند و همه چیز در آن‌جا پیدا می‌شد. بازارهای بزرگ در شهرها معمولاً هر کدام به نام کالای ویژه و خاصی که در آن بازار به فروش می‌رسید و یا صنعتگرانی که در آن‌جا کار می‌کردند شناخته و معروف می‌شد. این بازارها عبارتند از بازار صنعتگران، بازار مسگران و انواع دیگر بازارها.
هر کدام از بازارهای ایران در گذشته خود یک داستان خاص و منحصر به فرد داشته‌اند. برای مثال، بازارهایی مثل گنجعلی خان کرمان، بازار اصفهان و بازار وکیل شیراز همگی با یک طرح اصلی ساخته شدند. اما بازاری مثل بازار تهران به تدریج ساخته شد.
هر بازار دارای عناصر مختلفی است و هر کدام از این عنصر می‌تواند با توجه به طرح کلی بازار در آن فضا وجود داشته باشد یا حذف گردد. این عناصر مختلف عبارتند از:
- راسته (اصلی ترین عنصر بازار)
- رسته
- دالان
- سرا یا خان
- خانبار (محل انبار کالا)
- تیم یا تیمچه
- قیصریه
- دکان
در ادامه این نوشتار به معرفی دو مورد اول خواهیم پرداخت و در مقالات بعدی به معرفی دیگر عناصر می‌پردازیم.
راسته در بازارهای سنتی
مسیرهای اصلی بازارها که یا به صورت موازی قرار داشتند و یا به صورت متقاطع بودند را راسته می‌نامیدند. این راسته‌ها در بازار شکل و طرح کلی بازار را مشخص می‌کردند. زمانی که دو راسته اصلی یکدیگر را قطع می‌کردند، چهارسو یا چهارسوق به وجود می‌آمده است و سر آن را پخ می‌کردند.
در فضای چهارسوق بازار در اصل مکانی را برای داروغه می‌ساختند و نام آن تخت داروغه یا تخت میر شب بود. داروغه وظیفه حفظ انتظامات بازار را بر عهده داشت. لیست چهارسوهای معروف در ایران عبارتند از:
چهارسوق اصفهان
چهارسوق لار
چهارسوق شیراز
چهارسوق یزد
چهارسوق کرمان
رسته در بازارهای ایران
در حالت کلی، رسته به معنای صنف است. رسته در بازارها در بخش‌های مختلف راسته اصلی قرار می‌گیرد مانند: رسته گیوه فروش‌ها، مسگرها و غیره. در این فضاها هر شخص می‌توانسته با مراجعه به رسته مورد نظر خود به انتخاب بهترین جنس و کالا بپردازد.
معماری سنتی ایران پر از شگفتی است و هر فضا با کاربری خاص خود به راحتی می‌تواند جذابیت بی نظیری را برای مراجعه کنندگان پدید آورد. در این مقاله از ایرانادکور به معرفی بازار سنتی در ایران پرداختیم.
ایرانادکور، مرجع معماری و دکوراسیون داخلی در شیراز و جنوب کشور با بهره‌مندی از دانش و تخصص معماران و طراحان حرفه‌ای همیشه تلاش می‌کند تا خدماتی ارزنده و شایسته را به شما مشتریان گرامی و کارفرمایان عزیز ارائه دهد.
جهت کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید با مشاورین ایرانادکور تماس حاصل فرمایید و از مشاوره رایگان و تخصصی بهره‌مند شوید. همچنین، به شما پیشنهاد می‌کنیم تا از بخش پروژه‌های اجرا شده توسط تیم حرفه‌ای ایرانادکور نیز بازدید نمایید.
نویسنده: ه. درعلی/ عضو تیم تحریریه ایرانادکور
