موضوع: معرفی فن و انواع آن (کاربرد فن در ساختمان و ملاحظات معماری آن)
مدت زمان مطالعه: 4 دقیقه
در مطالب قبل راجع به دیگر تاسیسات مکانیکی در ساختمان از جمله هواساز و واحد تشعشعی آب‌گرم کفی اطلاعاتی ذکر گردید. در این مقاله به معرفی فن و کانال هوا می‌پردازیم.
فن عامل حرکت هوا است که میتواند به صورت دمنده یا مکنده عمل کند. فن‌های مورد استفاده در سیستم‌های تهویه مطبوع شامل دو گروه فن های گریز از مرکز و جریان محوری می‌شوند.
فن گریز از مرکز از تعدادی تیغه که از طرفین به دو حلقه محدود شده‌اند تشکیل شده است و زاویه ورود و خروج هوا در آنها ۹۰ درجه است. این فنها نسبت به فن‌های جریان محوری کم صداتر هستند و توان کار برای فشارهای زیاد را دارند. از این رو استفاده از آنها در تجهیزات تبادل حرارت مانند فن کوئل و هواساز و همین طور بسیاری از تجهیزات مولد مانند کوره‌های هوای گرم، کولرهای آبی، برجهای خنک‌کن، هواشوی‌ها و واحدهای داخلی مولدهای دوتکه تراکمی بسیار رایج است. برعکس، فن‌های جریان محوری توان کار در فشارهای بالا را ندارند. بنابراین از این فنها نمی‌توان در شبکه کانال استفاده نمود. در فن‌های جریان محوری ورود و خروج هوا در راستای محور گردش آنها یا مرکز پروانه است. از این رو به این نام خوانده می‌شوند.
فن‌های جریان محوری دارای بازده خوبی هستند و آنها را می‌توان در جایی که موضوع سروصدا چندان اهمیتی نداشته باشد و از شبکه کانال نیز استفاده نشود به کار برد. زیرا هم جای کمتری نسبت به فن‌های گریز از مرکز اشغال می کنند و هم بازده مناسبی دارند. این فنها در سه گروه، لوله محوری، پره محوری و پروانه‌ای به عنوان هواکش مستقیم دیواری یا پنجره ای در بسیاری از اماکن از جمله کارگاه‌ها و همین طور به عنوان فن کندانسورها و برخی از برجهای خنک کننده مورد استفاده قرار میگیرند.
کانال هوا
کانال هوا از نظر جنس در دو گروه فلزی و غیرفلزی قرار می‌گیرد و از نظر شکل می تواند مدور یا چهارگوش باشد. اندازه و چگونگی ساخت و نصب کانالها تاثیرات مهمی بر انتقال و توزیع هوا دارد. کانالهای مدور برای انتقال هوا مناسبترند؛ اما امکان استفاده از آنها در همه جا وجود ندارد؛ زیرا در بسیاری معابر، طول و عرض معابر یکسان نیست و عمق یا ارتفاع معبر کمتر از پهنای آن است. بنابراین کاربرد کانالهای چهارگوش اجتناب ناپذیر می‌شود. البته در صورت استفاده از کانالهای چهارگوش نیز نمی‌توان هر ارتفاعی را برای هر پهنای در نظر گرفت. به طور کلی نسبت ارتفاع به پهنای کانال چهارگوش برای سطح مقطعی مشخص نباید از یک به چهار تجاوز کند. به عنوان مثال نمی توان برای مقطع ۹۰۰ سانتی متر مربع، از کانالی به پهنای ۹۰ در ارتفاع ۱۰ سانتی متر استفاده کرد. زیرا نسبت ابعاد نَه یک به چهار بلکه یک به نه یا نه برابر است.
ملاحظات معماری
پمپ‌ها وفن‌ها نقش اصلی در تولید سروصدا و ارتعاش موتورخانه و تجهیزات دارند و شبکه لوله‌کشی و کانالها نیز فضای قابل توجه ای را در ساختمان اشغال می کنند.
پمپ‌ها جز در موارد مربوط به هواشوی‌ها و برخی موارد محدود دیگر در موتورخانه نصب می‌شوند. فنها نیز اغلب جزئی از ساختار تجهیزات دیگر محسوب می‌شوند مگر آن که از آنها به عنوان هواکش استفاده شود. هواکش‌ها در فضای باز و به طور معمول بر روی بام نصب می‌شوند و در تعیین محل استقرار و چگونگی نصب می‌باید توجه داشت که جهت خروج هوا از آنها در جهت وزش باد غالب نباشد و در ضمن هوای خروجی به صورت طبیعی و یا به وسیله سایر تجهیزات به داخل فضاها مکیده نشود.
شبکه لوله کشی به اندازه کانالها فضا اشغال نمیکند؛ اما تبعات تخریبی بیشتری مانند نشت دارد. بنابراین کاهش شبکه لوله کشی و کانال ضمن صرفه جویی اقتصادی از تبعات ناخوشایند آنها مانند اشغال فضا و تخریب‌های ناشی از ترکیدگی و نشت می‌کاهد.
کانالها جز در موارد محدودی مانند محل نصب دمپرهای حریق و یا قسمت‌هایی که آلات کنترل بر روی آن نصب می‌شوند، نیازمند دسترسی در کل مسیر و در طول دوران بهره برداری نیستند و در صورت نیاز به نظافت داخل کانالها به طور معمول از دریچه‌های هوای رفت و برگشت استفاده می‌شود. بنابراین بخش عمده‌ای از شبکه کانال میتواند در قسمت‌هایی که دسترسی کمتری دارند اجرا و یا در داخل تیغه‌ها پنهان شوند. اما شبکه‌های لوله کشی باید تا حد امکان در دسترس باشند تا امکان تعمیر و تعویض آنها وجود داشته باشد. بنابراین مدفون کردن لوله‌ها در کف و دیواره‌ها به ویژه در مناطق خیس مانند سرویس‌های بهداشتی میتواند مشکلات عدیده‌ای را در طول دوران بهره برداری به وجود آورد و این مورد تنها مربوط به دفن لوله‌ها در کف نمی‌شود بلکه شفت‌های غیر قابل دسترسی نیز چندان وضعیت بهتری ندارند. شفت‌ها، سقف‌ها و کف‌های کاذب معابر اصلی لوله ها و کانالها محسوب می‌شوند.
معابر کانالها تقریبا با سطح مقطع آنها برابری می‌کند و یا اندکی به واسطه عایق‌کاری و نبشی بیشتر است؛ اما معابر عمودی و افقی لوله ها بهتر است حداقل 5/ 2 برابر سطح مقطع آنها با عایق کاری باشد تا تعمیر و تعویض، امکان پذیر و آسان شود. در معابری که کانالها همراه با سایر تجهیزات مانند لوله‌ها یا سینی‌های کابل اجرا می‌شوند، کانالها باید در عمق معبر اجرا شوند، به نحوی که حجم نسبتاً زیاد آنها مانع از دسترسی به سایر تجهیزات نشود.
