موضوع: معرفی انواع ترک های ایجاد شده در ابنیه سنتی و قدیمی و بررسی علل آن ها
مدت زمان مطالعه: 6 دقیقه
ترک ها در ابنیه تاریخی معمولاً بر اثر عوامل متعددی ایجاد می شوند که در ادامه به تعدادی از این نوع ترک ها و دلایل ایجاد آن ها اشاره می شود.
1. ترک ناشی از نشست طبیعی ساختمان در زمین
در ابنیه تاریخی و قدیمی، ساخت و ساز، فشاری بر قشرها و لایه های زمین تحمیل کرده و این عمل تا زمانی ادامه یافته است که تعادلی نسبی بین بار وارده و عکس العمل و مقاومت زمین برقرار شده است. با توجه به اینکه دستاوردهای چشمگیر احداث پی در زمان حاضر در گذشته وجود نداشته است، برای تعدیل نشست های احتمالی آتی و همچنین پیشگیری از تأثیرات منفی آن در کل ساختمان، به ناچار بنا را در مقاطع زمانی مختلف اجرا می کردند.
مطلب پیشنهادی ایرانادکور: مقاوم سازی ساختمان در برابر زلزله
۲. ترک بر اثر نشست زمین در زیر پی های ساختمان
تغییرات حاصل بر اثر فشار آب های زیرزمینی، که برای مصارف روزانه و صنعتی مورد استفاده واقع می شود، یا در مواقعی به وجود آمدن رطوبت در زیر پی ها (رسیدن رطوبت به رس زیر پی و عواقب طبیعی حاصل از آن) موجب ایجاد ترک در بنا می شود.
۳. ترک ناشی از خشک شدن لایه های ساختمان در زمان ساخت بنا و عوامل جوی در طول زمان
در زمان احداث هر بنا رطوبتی طبیعی در ملات و سایر مصالح ساختمان وجود دارد. این رطوبت به مرور زمان از بین می رود و موجب ایجاد ترک در بنا می شود. از طرف دیگر، براثر تغییر عوامل جوی (در فصول مختلف) و تغییرات جوی در گذر زمان (افزایش یا کاهش میزان رطوبت) نیز ترک پدیدار می شود. چنانچه می دانیم، افزایش دما در فصول گرم (انبساط) و تقليل دما در فصول سرد (انقباض) موجب تغییرات مدامی است که در زمینه سازی و تشدید بروز ترک های ناشی از عوامل دیگر تأثیر مستقیم دارد و یا خود باعث ایجاد ترک می شود.
مطلب پیشنهادی ایرانادکور: خانه های متحرک ضدزلزله
4. ترک ناشی از جابه جایی ناگهانی لایه های زمین
جابه جایی لایه های زمین بر اثر عوامل سریعی مانند زمین لرزه و بادهای شدید موجب ایجاد ترک های قابل توجه در بناهای قدیمی می شود که گاه نیز به انفصال دو جداره می انجامد.
5. ترک براثر کاهش یا افزایش بار وارد بر پی ها
در ابنیه قدیمی فشاری عمل کردن بیشتر اجزای عناصر باربر ساختمان تعادلی را در بارگذاری ایجاد می کند. این تعادل تمام نیروهای رانشی و فشاری را خنثی و بار ساختمان را به صورت صحیح از مرکز ثقل پایه ها و دیواره ها به زمین منتقل می کند. هر گونه تغییر در بارگذاری (کم یا زیاد کردن) در این تعادل اختلال ایجاد می کند و در نتیجه ساختمان دچار ضایعات و ترک های شدید می شود.
برای مثال، اگر نیروی فشاری بار قایم گلدسته ها از کناره های ایوان ها حذف شود (بر اثر تخریب گلدسته یا مناره ها)، نیروهای رانشی طاق های ایوان در پایه های جانبی باربر زنده می شود و موجب رانش پایه ها می شود، مانند سردر ورودی مسجد جامع ورامین.
مثال دیگر را می توان در ساختمان کاخ مرمر تهران جستجو کرد که به دلیل انتقال بار اضافی سقف حفاظتی بر روی دیواره های جانبی، فشار زیادی در این دیواره ها ایجاد و موجب بروز ترک و خرد شدن لبه های سنگ مرمر شده است. نتیجه می گیریم که در بناهای قدیمی تغییراتی از قبیل افزودن یا کم کردن حجمی از بنا باید با مطالعات قبلی و پیش بینی ها و محاسبات دقیق فنی همراه باشد تا به تنش های بعدی دامن نزند.
مطلب پیشنهادی ایرانادکور: عوامل موثر بر روان شدن خاک
6. ترک بر اثر وارد آمدن نیروهای رانشی به بنا
اجزا بنای قدیمی بیشتر به صورت فشاری عمل می کنند و تمام نیروهای رانشی توسط نیروهای فشاری خنثی شده و به زمین انتقال می یابد. چنانچه نیرویی بدون در نظر گرفتن تعادل بنا از جهات مختلف به آن وارد گردد، خود به خود تعادل موجود را در ساختمان برهم می ریزد و در نتیجه ترک ها و جا به جایی ها ظاهر می شوند.
مطلب پیشنهادی ایرانادکور: معماری با خشت
۷. ترک ناشی از لرزش های پیرامون بنا بر اثر عواملی مانند ترافیک، انفجار، حفاری و غیره
ابنیه قدیمی با توجه به زمان ساخت، در بستر طبیعی زمان و مکان خود به زندگی ادامه می دهند و هر عامل خارجی مانند احداث خیابان ها و در نتیجه ایجاد ترافیک سنگین همراه با صدا و لرزش، همچنین سایر عوامل نظير احداث کارخانه ها و کارگاه ها، انفجارها و عملیات حفاری، در تعادل طبیعی بنا که اجزا آن به صورت فشاری عمل می کنند اختلال ایجاد می کنند. باید در اطراف ابنیه تاریخی و قدیمی حریم هایی تعیین کرد تا از صدمات احتمالی فوق به بناهای ارزشمند جلوگیری شود.
۸. ترک براثر احداث ساختمان بر روی بقایای بناهای سابق
از آنجایی که پی های سازه های قدیمی، بر اثر گذشت زمان و فرسایش تدریجی مصالح، مقاومت خود را از دست داده اند، تحمل بار ساختمان جدید را ندارند و بار گذاری بلافاصله سبب خرد شدن لایه های پی و در نتیجه موجب ناپایداری و ظهور ترک در ساختمان جدید خواهد شد.
۹. ترک بر اثر تغییر فشار آب های زیر زمینی و تغییر میزان رطوبت در بخش زیر پی ها
چنانچه روشن است بناهای قدیمی در طول سالیان متمادی خود را با طبیعت مكان و فشارهای موجود در قشرهای زیرین پی هماهنگ کرده و به تعادل رسیده اند. هرگونه تغییر در این نظام تعادلی دو جانبه (کاهش فشار آب یا افزایش آن) موجب بروز اختلالاتی در پی ها و در نتیجه کل ساختمان می شود که به صورت نشست و ایجاد ترک در ساختمان بروز می کند. بنابراین، کنترل و ثابت نگه داشتن آب های زیرزمینی تا حد امکان برای حفاظت بنای تاریخی ضروری است.
۱۰. ترک بر اثر تعبیه و فعالیت تأسیسات مدرن در داخل ساختمان قدیمی
در بناهای قدیمی تأسیسات در خارج از بنا احداث می شد و لوله کشی برای سرویس ها و تأسیسات گرمایشی و سرمایشی در داخل ساختمان وجود نداشت. اما اکنون به منظور احیا ابنیه قدیمی این تأسیسات به ناچار به داخل بنا منتقل می شوند.
در بیشتر این ابنیه، به علت اجرای نادرست این تأسیسات و در نتیجه نشت آب از لوله ها و نفوذ آن به زیر پی ها، نشست و ترک رخ می دهد. برای مثال، یکی از پایه های رواق گونه مدرسه شهید مطهری، که اخیراً به آشپزخانه تغییر کاربری یافته است، براثر نفوذ فاضلاب آشپزخانه کاملا نشست کرده تا اندازه ای که در خطر فروریختن قرار گرفته است. همچنین، انتقال سرویس بهداشتی به داخل بنای کوشک در باغ هرندی کرمان (که اخیراً به موزه تغییر عملکرد یافته است)، موجب ایجاد رطوبت در بنا شد. پس باید توجه داشت که مداخله در بنای قدیمی و احداث تأسیسات جديد، مشروط به رعایت اصولی خاص در طراحی با نگرشی ویژه به طبیعت بنای قدیمی است.
مثلا اگر بتوان کانال هایی را در داخل ساختمان پیش بینی کرد و عایق کاری و زهکشی لازم را در این کانال ها انجام داد، می توان کلیه لوله های تاسیساتی را در آن ها کار گذاشت تا بتوان ضمن کنترل و تعویض اجزای فرسوده، مانع از عوارض ناشی از نشت آب و غیره شد و نفوذ اتفاقی آب به آن را به چاه های فاضلاب هدایت کرد.
11. ترک ناشی از کاهش تدریجی مقاومت و چسبندگی مصالح و ملات ها به علت فرسودگی در طول زمان
فرسودگی و کهولت ابنیه همراه با عوامل جوی، تاثیرات مستقیم و عوارض منفی برای ساختمان ها در پی دارد. میزان تاثیر عوامل جوی از قبیل تغییرات دما و رطوبت، بستگی به نوع مصالح مورد استفاده در بنا دارد. اجتماع این دو عامل، مقاومت بنا را در برابر نیروهای وارده تقلیل می دهد و بروز ترک یکی از عوارض آن است.
برچسب ها :